PORTRE - Türk sinemasına 130'dan fazla eser kazandıran yönetmen Osman Fahir Seden

HİLAL UŞTUK - Ayhan Işık, Belgin Doruk, İzzet Günay, Türkan Şoray, Fatma Girik ve Ediz Hun gibi pek çok ünlü ismi Türk sinemasına kazandıran ve 136 filmle Türk sinemasının en çok film çeken isimlerinden biri olan yapımcı, yönetmen ve senarist Osman Fahir Seden'in vefatının üzerinden 25 yıl geçti.

"Kanlarıyla Ödediler" filmiyle 1955'te yönetmenliğe adım atan Seden, Türkiye'nin ilk özel film şirketi Kemal Film'i, kardeşi Şakir Seden ile kuran Kemal Seden'in oğlu olarak 22 Mart 1924'te İstanbul'da dünyaya geldi.

Alman Lisesinde eğitim gören Seden, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi.

Lise yıllarında ithal filmlerin dublajları için çeviriler yaparak sinemaya adım atan Seden, 1949'un sonunda İngiltere ve ABD'deki yapım şirketleriyle film alımı üzerine yaptığı görüşmelerin sonrasında, kendi filmlerini yapmaya karar verdi.

Kütüphanelerden belgeler toplayarak ve çevresindeki Rumlardan birinci elden hikayeler dinleyerek ilk senaryosu "İstanbul Kan Ağlarken"i 1951'de kaleme alan Seden, Kani Kıpçak'ın yönettiği filmin yapımcılığını da üstlendi.

- "Düşman Yolları Kesti" filmini 1959'da çekti

Seden, 1952'de yönetmen koltuğuna Ömer Lütfi Akad'ın oturduğu "Kanun Namına" filminin senaryosunu yazdı, yapımcılığını üstlendi.

Yönetmenliğini yaptığı ilk filmi "Kanlarıyla Ödediler"i 1955'te çeken Seden, Türk sinemasının önemli yönetmenleri arasına girmesini sağlayan, başrollerinde Eşref Kolçak ve Sadri Alışık'ın rol aldığı "Düşman Yolları Kesti" filmini 1959'da izleyiciyle buluşturdu.

Osman Seden'in, 1957'de Zeki Müren ile yaptığı ilk şarkıcı filmi "Berduş"ta, yan karakterlerden birini canlandıran Feridun Karakaya, bu rolle kazandığı başarının ardından aynı karakteri canlandırdığı "Cilalı İbo" filmlerine başladı. Bir artist yarışmasında geçen ve Yeşilçam'dan gözlemler barındıran "Cilalı İbo Yıldızlar Arasında" adlı serinin ilk filmi, 1958'de Seden yönetmenliğinde vizyona girdi.

Türk sinemasında "star sistemi"ni başlatan Seden, 1960'lı yıllarda Ayhan Işık, Belgin Doruk, İzzet Günay, Türkan Şoray, Fatma Girik, Ediz Hun, Feridun Karakaya, Sadri Alışık ve Zeki Müren'in de aralarında olduğu çok sayıda ünlü ismi, Kemal Film bünyesine kazandırdı.

Pek çok salon filmi, duygu yüklü melodram, casusluk öyküsü, şarkıcı filmi, arabesk film ve halk güldürüsüne imza atan Osman Seden, 1960'lı yıllara kadar dram ve macera filmleri çekti. 1962'den itibaren de güldürü ve polisiye müzikal filmlere yöneldi.

Seden, Reşat Nuri Güntekin'in 1922'de yayımladığı "Çalıkuşu" romanını 1966'da siyah beyaz film olarak sinemaya uyarladı. Büyük beğeni toplayan filmde Türkan Şoray ve Kartal Tibet'in yanı sıra Parla Şenol, Kadir Savun ve Zeynep Değirmencioğlu rol aldı.

Çalıkuşu TRT'de yayımlanmak üzere 1986'da Seden tarafından diziye uyarlandı. Başrolleri Aydan Şener, Kenan Kalav ve Sadri Alışık'ın paylaştığı dizi, 7 bölüm olarak yayımlandı.

- Dini filmlere de imza attı

Seden'in ilk senaryosu "Kanun Namına" filminin sonunda hapse giren Nazım Usta'nın hapisten çıktığında karşılaştığı dünyayı anlatan "20 Yıl Sonra" (1972), Yeşilçam'da nadir rastlanan bir devam filmi fikri oldu.

Kariyerinin ilk dini filmlerini 1973'te çeken Seden, aynı yıl bir kadın evliyanın hayatını anlattığı "Rabia" ve "Hazreti Ömer'in Adaleti" filmlerini izleyiciyle buluşturdu. Seden aynı yıl, Kadir İnanır ve Gülşen Bubikoğlu ile macera ve komedi türündeki "Yaban" filmini beyaz perdeye aktardı.

Usta sinemacı, 1970'lerin ortalarından itibaren jeneriklerinde Osman Seden ismine en çok aşina olunan yapımlardan "Şaban" ile arabesk türü ile Zeki Alasya ve Metin Akpınar filmleri üretti.

Osman Fahri Seden, Orhan Gencebay ile 1975'te "Batsın Bu Dünya", 1976'da "Bıktım Her Gün Ölmekten", 1977'de "Hatasız Kul Olmaz" filmlerini, 1978'de Kemal Sunal'ın ün kazandığı "İnek Şaban" ve "Yüz Numaralı Adam", 1979'da "Dokunmayın Şabanıma" ve "Bekçiler Kralı", Ferdi Tayfur ile 1979'da "İnsan Sevince", 1980'de "Durdurun Dünyayı", 1982'de "Sen de mi Leyla", Ümit Besen ile de 1982'de "Islak Mendil" filmlerini çekti.

Kemal Film'in ekonomik nedenlerle kapandığı 1972 yılına kadar 30'dan fazla filmin yönetmenliğini yapan Seden, senarist ve yönetmen olarak sinemadaki varlığını sürdürdü.

Usta sinemacı, son yıllarında TRT ve özel televizyonlar için dizi filmler çekti.

- Sinema kariyerinde 130'un üzerinde filmde yönetmenlik yaptı

Hayatı boyunca 130'dan fazla film yöneten ve birçok prestijli ödül kazanan Seden, 1991'de Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından "Devlet Sanatçısı" unvanına layık görüldü.

"Delicesine", "Devlerin Aşkı", "Fırat", "Vatandaş Rıza", "İnsan Sevince", "Hülyam", "Nefret" ve "Karanfilli Naciye" filmlerinde oyuncu olarak yer alan Seden, son filmi "Suçlu"yu 1989'da tamamladığında 136 filmle, Türk sinemasının en çok film çeken üçüncü ismiydi.

Osman Seden, eserlerinde toplumun genel değer yargılarına, ahlaki yapısına ters düşmeyecek, hitap ettiği izleyici kitlesinin hislerine tercüman olabilecek öyküleri izleyiciyle buluşturdu.

Sinema tarihçisi Giovanni Scognamillo'nun "Yeşilçam'ın en büyük sinema profesyoneli" diye adlandırdığı usta sanatçı, ardında birçok unutulmaz eser bırakarak, yakalandığı kansere yenik düştü ve 1 Eylül 1998'de İstanbul'da vefat etti.

Yazar Agah Özgüç, usta yönetmen hakkında şu değerlendirmeyi yapmıştı:

"Yönettiği filmlerin yanı sıra senaryosunu yazdığı, yapımcılık görevini üstlendiği pek çok film ve kariyerinin son yıllarında yöneldiği televizyon dizileri de düşünüldüğünde, Seden'in üretiminin Yeşilçam'ı besleyen en dolgun pınarlardan olduğu söylenebilir. Elbette nicelikle sınırlı olmayan bu katkı, ancak Seden'in sinemanın en önemli kültürel iletişim haline gelmeye başladığı 1950'lerin sonundan itibaren verdiği emeğin niteliğiyle anlaşılabilir."

Seden'in yönetmenliğini üstlendiği yapımlardan bazıları şöyle:

"Kanlarıyla Ödediler", "Sönen Yıldız", "İntikam Alevi", "Berduş", "Bir Avuç Toprak", "Gurbet", "Cilalı İbo Yıldızlar Arasında", "Düşman Yolları Kesti", "Kırık Plak", "Namus Uğruna", "Ayşecik Yavru Melek", "Cilalı İbo Rüyalar Aleminde", "Çalıkuşu", "Merhamet", "Hicran Yarası", "İngiliz Kemal'in Oğlu", "Osmanlı Kartalı, "Mazi Kalbimde Yaradır", "Hazreti Ömer'in Adaleti", "Batsın Bu Dünya", "Nereye Bakıyor Bu Adamlar", "Hatasız Kul Olmaz", "Yüz Numaralı Adam", "İnek Şaban", "Bekçiler Kralı", "Dokunmayın Şabanıma", "Mirasyediler", "Zehra Ana"