İngiltere Dışişleri Bakanı Cleverly, ilişkilerde yeni denge arayışla Çin'i ziyaret ediyor

EMRE AYTEKİN - İngiltere Dışişleri Bakanı James Cleverly, küresel müttefiki ABD ile Çin arasında jeopolitik rekabetin ve gerilimlerin arttığı ve artık parçası olmadığı Avrupa Birliği'nde bir yanda Çin’e karşı ortak tavır almanın öte yanda ‘stratejik özerklik” fikirlerinin dile getirildiği bir dönemde Pekin'i ziyaret ediyor.

Resmi ziyaret için bugün Pekin'e gelecek Cleverly, bu ziyaretiyle 5 yıl aradan sonra Çin'i ziyaret eden ilk İngiltere dışişleri bakanı olacak. İngiltere'den en son Theresa May'in başbakan olduğu dönemin Muhafazakar Parti hükümetinin Dışişleri Bakanı Jeremy Hunt, Temmuz 2018'de Çin'i ziyaret etmişti.

İngiltere'nin stratejik belgelerinde Çin'in, "çağı tanımlayan meydan okuma" olarak tasvir edildiği, "devlete karşı topyekun saldırıya giriştiğinin" öne sürüldüğü bir dönemde gerçekleşen ziyaret, Başbakan Rishi Sunak hükümetinin yeni dönemde Çin ile ilişkilere yaklaşımının ipuçlarını verecek.

Cleverly'nin ziyaretinde, bir yanda Çin ile ekonomik ve diplomatik bağları sürdürürken diğer yanda sorun alanlarındaki tavrını ortaya koyabileceği yeni bir dengeyi hedefleyeceği öngörülüyor.

- "Küresel sorunlar, Çin olmadan çözülemez"

İngiliz Bakan, ziyaretinin duyurulmasının ardından yaptığı açıklamada, Çin ile bağları sürdürmenin önemine dikkat çekerek "İklim değişikliğinden salgınların önlenmesine, ekonomik istikrarsızlıklardan nükleer silahların yayılmasına kadar birçok önemli küresel sorun Çin olmadan çözülemez." ifadelerini kullandı.

Pekin'deki ikili görüşmelerinde, Rusya-Ukrayna Savaşı'nı ve Güney Çin Denizi'ndeki gerilimleri örnek vererek Çin'in küresel güvenlik açısından sorumlu davranmasının önemine işaret edeceğini belirten Cleverly ayrıca muhataplarına Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Tibet'teki insan haklarına dair yükümlülüklerini hatırlatacağı, Hong Kong'un özerk yönetim yapısının aşınmasına dair endişelerini dile getireceğini kaydetti.

- Küresel cepheleşmenin tarafları

Eski Bakan Jeremy Hunt'ın 2018'de Çin ziyaretinden bu yana geçen zamanda hem dünyada hem de Çin-İngiltere ilişkilerinde büyük değişimler yaşandı. Çin ile ABD arasındaki artan rekabet, Washington'ın kilit müttefiki İngiltere'yi bölgesel ve küresel saflaşmanın aktörlerinden biri haline getirdi.

Çin'in, Rusya-Ukrayna Savaşı'ndaki Moskova'ya yakın tavır alması ve Güney Çin Denizi ve Tayvan'daki egemenlik iddialarında tutumunun sertleşmesi bölgesel ve küresel cepheleşmeyi görünür kıldı.

İngiltere'nin 2021'de ve ABD ile, Avustralya'ya nükleer denizaltı teknolojisi aktarılmasını öngören AUKUS savunma işbirliğini kurması Çin tarafından bölgede kendisine karşı bir askeri ittifak olarak yorumlandı.

İngiltere, ABD'nin, Hint-Pasifik'te Çin'e karşı bölgedeki ittifak ortaklarıyla güvenlik bağlarını sıkılaştırmaya yönelik stratejisinin Atlantik'teki en önemli destekçisi konumunda.

Avrupa Birliği'nde (AB) Ukrayna Savaşı'nın ardından Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in öncülük ettiği, Çin ile ekonomik bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılmasının gereğine işaret eden bir yaklaşım öne çıkarken, öte yanda Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un yaptığı gibi, ABD ile Çin arasındaki rekabette "Avrupa'nın stratejik özerkliğine" vurgu yapan, "Avrupa'nın ABD'nin vasalı gibi davranmaması gerektiğini" savunan görüşler de dile getiriliyor.

İngiltere, Brexit'in ardından artık parçası olmadığı AB'deki tartışmayı yönlendirmekten uzak olsa da Avrupalı komşularıyla benzer endişeleri paylaşıyor.

- "Çağı tanımlayan bir meydan okuma"

İngiliz hükümetinin Mart 2023'te güncellediği "Güvenlik, Savunma, Kalkınma ve Dış Politika Bütünleşik Strateji Belgesi"nde, Çin'in hem güvenlik ve hem değerler bakımından İngiltere'nin görmeyi istediği uluslararası düzene "çağı tanımlayan bir meydan okuma" oluşturduğu belirtilerek Çin'e yönelik yaklaşımın "değişerek ilerlemesi" gerektiği vurgulanmıştı.

Belgede, "Pekin ile, iklim değişikliği gibi sorunlarda işbirliği için ortaklarımızla çalışmayı sürdüreceğiz. Fakat Çin Komünist Partisinin zorlama ve bağımlılıklar yaratma girişimlerine diğerleriyle birlikte karşı çıkacak, ülkemizi, demokrasimizi ve ekonomimizi koruyacağız." ifadelerine yer verilmişti.

İngiltere Parlamentosunun İstihbarat ve Güvenlik Komitesi de temmuzda yayımladığı raporda, Çin'in İngiltere'nin ekonomisi, siyaseti, sivil altyapısı ve akademisine nüfuz ederek "devlete karşı topyekun saldırıya giriştiği", İngiliz hükümetinin buna karşı koruma mekanizmaları geliştirmekte yetersiz kaldığı tespiti yer almıştı.

Başbakan Rishi Sunak, göreve başladıktan sonra Kasım 2022'de yaptığı bir konuşmada, Çin ile ilişkilerde "işbirliğinin altın çağının noktalandığını", İngiltere'nin bundan böyle "ekonomik güvenliğe odaklanması gerektiğini" vurgulamıştı.

- Hong Kong'da değişen manzara

Eski bir İngiliz sömürgesi olan Çin'in Hong Kong Özel İdari Bölgesi'nde 2019'da suçluların Çin ana karasına iadesini kolaylaştıran yasa tasarısına başlayan hükümet karşıtı protestolar iki ülke arasında diplomatik gerilime sebep olmuştu.

Tasarının yasalaşması halinde merkezi hükümetin bölgenin özerk hukuk sistemi üzerinde tahakküme yol açacağı itirazıyla başlayan protestolar, Londra'yı bu konuda tavır almaya zorlamıştı.

Pekin yönetiminin protestoların ardından Haziran 2020'de çıkardığı Ulusal Güvenlik Yasasının bölgede siyasi özgürlükleri daha fazla kısıtlamasıyla İngiltere, Hong Kong'un demokratik ve özerk yönetim yapısının aşındığına dair eleştirilerini dile getirmişti.

Hong Kong, 1898'de imzalanan "kira sözleşmesi" ile uzun yıllar İngiliz hakimiyetinde kaldıktan sonra 1997'de Çin'e devredilmişti. İmzalanan ortak deklarasyon çerçevesinde Hong Kong'a 2047'ye kadar, 50 yıl boyunca basın, ifade, toplanma, inanç ve serbest akademik çalışma gibi özgürlükleri ile bağımsız idari ve hukuki yapısını koruma hakkı tanınmıştı.

Cleverly'nin Pekin temaslarında Hong Kong'a ilişkin teminatları hatırlatarak konuyu gündeme getirmesi muhtemel görülüyor.

İngiliz Bakan'ın, Çin Devlet Başkan Yardımcısı Han Cıng ve mevkidaşı Vang Yi ile görüşmesi bekleniyor.