DOSYA HABER - Karadeniz'in sürdürülebilir sağlığı için bilim insanları çözüm üretiyor

GÜLSELİ KENARLI - "Black Sea CONNECT" ve "BlackSea4Fish", Karadeniz'in sağlığının iyileştirilmesi, çözüm önerilerinin geliştirilmesi ve bu alanda çalışmalar yapan bilim insanlarının araştırmalarını paylaşabilmeleri adına hayata geçirilen projeler arasında öne çıkıyor.

AA'nın Karadeniz'i tehdit eden risk faktörlerini incelediği ve 3 haberden oluşan haber dosyasının bu son bölümünde, Karadeniz'i tehdit eden baskı unsurlarının belirlenerek çözüm önerileri üretilmesi kapsamında yürütülen çalışmalar ele alındı.

Akdeniz Genel Balıkçılık Komisyonunun (GFCM), "Akdeniz ve Karadeniz'in Balıkçılık Durumu 2022" raporuna göre Akdeniz ve Karadeniz'de aşırı avlanma son 10 yılda önemli ölçüde azalırken ana ticari türlerin yüzde 73'ü, biyolojik sürdürülebilir limitlerin üzerinde avlanıyor.

Balıkçılık baskısı dışında Karadeniz'i tehdit eden unsurlardan birisi de yüzey suyu sıcaklarındaki artış. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsünün deniz yüzey suyu sıcaklık verilerine göre ise Doğu Karadeniz'de 2,5, Karadeniz'in genelinde ise 1,5 derecelik artış söz konusu. Bu yıl yaşanan sıcak hava dalgalarıyla bu rakamlarda rekor bekleniyor.

Türkiye'nin yanı sıra Ukrayna, Rusya, Gürcistan, Bulgaristan ve Romanya'nın kıyılarının bulunduğu ve Tuna, Dinyeper gibi büyük nehirlerin döküldüğü Karadeniz'in iyileştirilmesi ve bu yöndeki çalışmalarda karar alıcılara rehber olması amacıyla çeşitli araştırmalar yürütülüyor.

Bu çalışmalardan biri olan "Black Sea CONNECT" projesi, Karadeniz'in sağlığını korumak, ekosisteminin dayanıklılığını artırmak ve mavi ekonomi alanında güçlenmesini sağlamak amacıyla 2019'un ekim ayında hayata geçirildi. Avrupa Birliği Ufuk 2020 programı altında desteklenen proje, uygulama planının Avrupa Parlamentosu'na sunulmasıyla geçen mayıs ayında tamamlandı.

ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü koordinatörlüğünde yürütülen proje kapsamındaki çalışmalara, Karadeniz'e kıyısı bulunan ülkeler ile Avrupa Birliği'ne üye, toplam 9 ülkeden 14 kuruluş katıldı.

Proje sonunda, Karadeniz ekosisteminin karşı karşıya olduğu baskıları birlikte ele alma ve iyileştirme, bölgede sürdürülebilir mavi ekonomi, ekonomik refahı destekleme, kritik destek sistemleri, yenilikçi araştırma altyapısı oluşturma ile eğitim ve kapasite geliştirme gibi konularda çözüm önerileri geliştirildi.

- "Karadeniz'in dijital ikizinin yapılmasını öneriyoruz"

Proje koordinatörü ve ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Öğretim Görevlisi Pınar Uygurer, AA muhabirine, Karadeniz'in, biyoçeşitlilik, kültürel miras ve doğal kaynaklarının son derece zengin olduğunu, son yıllarda iklim değişikliği, aşırı avlanma, yabancı türler, ötrofikasyon, oksijen azlığı gibi insan kaynaklı faktörlerden çok fazla etkilendiği için baskı altında bulunduğunu söyledi.

Karadeniz'in özel, hassas ve kendine özgü bir yapısının olduğunu, bu yapı anlaşılmadan çözümler üretmenin de mümkün olamayacağını dile getiren Uygurer, ortaya koydukları çözüm önerilerini şöyle sıraladı:

"Daha yenilikçi sistemler, yapay zeka altyapıları kullanarak, iklim değişikliği ve çeşitli etkenleri simüle edecek modellerle Karadeniz'in dijital ikizinin yapılmasını öneriyoruz. Gerek mavi ekonomi senaryoları, gerek sistem yaklaşımları entegre ederek denizin daha iyi tahmin edilebilir olması ve dirençliliğinin ölçülmesi için önemli bir aksiyon. Fiziksel dinamikleri, oksijenin azalmasını, balıkçılık baskısını, istilacı türleri, ekosisteminin şu anda altında olduğu farklı baskıları anlamamız gerekiyor. Ekosistem üzerindeki bütüncül etkilerin ölçülmesi ve bu alandaki araştırma eksikliklerinin giderilmesini öneriyoruz. Özel olarak farklı temalar altında Karadeniz genelinde ortak araştırma seferleri yapılmasını öneriyoruz. Çünkü bize paydaşlardan gelen girdiler bütüncül yaklaşımların eksik olduğunu gösteriyor."

Uygurer, mavi ekonomi sektörlerinin Karadeniz'deki potansiyelinin çok büyük olduğuna işaret ederek, "Çalışmalarımız sırasında ekosistem tabanlı, yüksek teknolojiyle balıkçılık, akuakültür yapılabileceğini gördük. Yenilenebilir rüzgar ve dalga enerjisi deneyleri için enerji üretimini, ekosisteme etkisini, sosyal ve ekonomik kabul edilebilirliğini belirlemek amacıyla bir deney belirteci göstermek bizim önceliklerimizden birisi oldu." dedi.

- Çok sayıda bilim insanının çalışmasına ortak veri tabanıyla ulaşılabiliyor

Karadeniz'deki sorunları tespit ederek özellikle balıkçılık alanında çözüm önerilerinin geliştirilmesini hedefleyen çalışmalardan biri de GFCM tarafından hayata geçirilen "BlackSea4Fish" projesi.

Proje kapsamında Karadeniz ile ilgili araştırma yapan bilim insanlarının bir araya geldiği "Karadeniz Bilimsel Veri Tabanı" platformu oluşturuldu. Bilimsel makalelerin paylaşıldığı platformda 104 bilim insanı yer alırken, GFCM bu alanda tespit ettiği ve davet gönderdiği 230 uzmanın veri tabanına katılmasını bekliyor.

Proje koordinatörü Prof. Dr. Hüseyin Özbilgin, projeyle oluşturdukları veri tabanının, Karadeniz hakkında yapılan çalışmalara ait bilgilere ulaşımı kolaylaştırdığını, onaylanmış verilerin genel kullanıma açıldığını anlattı.

Özbilgin, şu bilgileri paylaştı:

"Karadeniz Bilimsel Veri Tabanı'nda yer almak isteyen bilim insanlarının Karadeniz'le ilgili en az 1 yayınlanmış akademik çalışmasının olması gerekiyor. Hayata geçirdiğimiz platform, yapılan bilimsel çalışmaları kolay erişime açıyor. Bunun sonsuz açılımı var, deniz memelileri çalışanlar olabilir, av araçları, balık yetiştiriciliği olabilir. Herkes uzmanlığını yazarak sisteme kaydoluyor. Platform bu uzmanlar arasında iletişim kurma yeteneğine sahip. Rusya'nın ya da Romanya'nın bir köşesinde bu işi yapmış bir insanla temasa geçebiliyorsunuz."

Veri tabanı sayesinde yakın zamanda Karadeniz'de avlanan filoların kapasitesi, hangi tekneden ne kadar olduğu, kaç adet gırgır ve trol bulunduğu gibi bilgilere ulaşılabildiğini aktaran Özbilgin, normalde erişilmesi zor bu verilere ulaşmanın artık kolay olduğunu ifade etti.