Bilyeli sistem izolatörle binalar daha dayanıklı hale gelecek

MÜZAHİM ZAHİD TÜZÜN - Erciyes Üniversitesi (ERÜ) Melikgazi Belediyesi Deprem Araştırma Laboratuvarı'nda geliştirilen bilyeli sistem izolatörün ilk üretimi yapıldı.

Uzmanlık alanı inşaat mühendisliği olan ERÜ Rektörü Prof. Dr. Fatih Altun ve beraberindeki öğretim üyelerince yaklaşık 3 yıl önce, depreme daha dayanıklı konutlar üretmek için bilyeli sistem izolatör üretimi için çalışma başlatıldı.

AR-GE çalışmalarının tamamlanmasının ardından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve AFAD'a gerekli bilgiler ve deneylerin sunulmasının ardından tüm testleri tamamlanan izolatör için ÜR-GE aşamasına geçildi.

Prof. Dr. Fatih Altun, AA muhabirine, uzun süre üzerinde çalıştıkları bilyeli sistem izolatörden olumlu sonuç aldıklarını söyledi.

Binaları daha dayanıklı hale getirecek izolatörün tüm deneylerden başarıyla geçtiğini vurgulayan Altun, şöyle konuştu:

"Yaklaşık 1200-1400 ton eksenel kuvvete (Bir cıvataya tork uygulanır ve sıkılırsa, cıvatanın ekseni çekilir ve bir gerilme kuvveti oluşur. Bu çekme kuvveti eksenel kuvvet olarak adlandırılır) kadar yükleme yapmak suretiyle deneylerimizi yaptık. Yani belki 150-200 deney tekrarı yapmışızdır. Peki bu 1200 ton neye karşılık geliyor? Bu, aslında çok rahat bir şekilde 8-10 katlı bir binanın eksenel kuvvet seviyesini yakalayan bir değerdir. Zaten binaların çok yüksek olmaması gerekiyor. Yani böyle 12-13 katlıdan sonraki binalarda izolatör kullanımı doğru olmuyor. Çünkü bu sefer yapının devrilme riskleri söz konusu olacaktır. Ancak söylediğim orta katlı yapılar, örneğin kamu binaları, hastaneler ve konutlar sıralanabilir."

İstanbul'dan bir firmanın konuyla ilgilendiğini belirten Altun, kendilerinin de bedelsiz şekilde bunun araştırma ve geliştirme çalışmalarını yaptıklarını dile getirdi.

Altun, bu çalışmaları ülkeye bir katkı sağlamak amacıyla gerçekleştirdiklerini anlatarak, şunları kaydetti:

"Bu prototip seviyesinde de üretildi. Bunun özelliği bilyeli bir sistem olması. Yay katsayıları burada önemlidir. Yani sizin izolatörden talep deplasman değerine (yatay yer değiştirme) göre bu yayların bir sertliği vardır. Ona bağlı olarak binalarımızda sönümleme yapabilmektedir. Deprem anında bile depremi yaşamamış gibi oluyorsunuz. Biz bu izolatörü ürettikten sonra kurumlarımıza sunduk. Kurumlarımızın bizden talebi prototip deneylerinin yapılmasıydı. Üretilen prototip, firma yetkilisi tarafından götürüldüğü Eskişehir Teknik Üniversitesindeki sismik izolatörlerin deneylerinin yapıldığı laboratuvarda yeterlilik ve uygunluk belgesini aldı. Bu aslında yüzde 100 yerli olarak üretilmiş sistem. Tamamıyla imkanlarımızla kendi yerel malzemelerimizle üretilen bir sistem."

Binaya göre izolatör kullanımının da farklılık gösterdiğini ifade eden Altun, "Muhtemel bir 6-7 büyüklüğündeki depremde hangi binada kullanıldığında ne kadarlık bir enerji sönümlemesi gerçekleştireceğini, ne kadarlık bir talep deplasmanı ortaya koyacağını, çeşitlerini ve tiplerini ortaya koyduk. Tabii bu tipler isteğe göre değiştirilebilir. İşte 3 katlı binadaki sütun ile 8 katlı binadaki sütun izolatör boyutları birbirinden farklılık arz etmektedir." dedi.

- "Deprem etkisinin bina tarafından yutulmasını sağlıyoruz"

Altun, sismik izolatörlerin Türkiye'de yaygınlaşacağını düşündüğünü, yerli ve milli izolatörün ülke ekonomisine de ciddi katkı sağlayacağını belirtti.

Geliştirdikleri izolatörlerin bilyeli sisteme sahip olduğunu yineleyen Altun, "Deprem anında binaların yatay yönde talep deplasmanı vardır. Bizim geliştirdiğimiz bu bilyeli izolatör sistemi, tamamıyla binanın talep ettiği deplasman kadar harekete izin vermektedir ve belirli bir deplasmandan sonra da özel bir mekanizmayla sönümleme gerçekleştiriyor. Yani deprem etkisinin bina tarafından yutulmasını sağlıyoruz." diye konuştu.