ATA UFUK ŞEKER - Dünyanın en fazla zeytinyağı üretiminin yapıldığı Güney Avrupa ülkelerinde yaşanan aşırı sıcaklar ve kuraklığın ürüne verdiği zarar nedeniyle zeytinyağı fiyatları son 3 yılda 4 kat arttı.
İklim değişikliği, mevsim normallerinin üzerinde seyreden sıcaklık ve düşük yağış miktarı diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi zeytini de olumsuz etkiliyor.
Özellikle Akdeniz'e komşu Avrupa ülkelerinde yaz döneminin kurak ve sıcak geçmesi zeytin ve zeytinyağı üretiminin düşmesine neden oluyor.
-Zeytinyağı üretiminin 3'te 2'si AB'de yapılıyor
Dünya zeytinyağı üretiminin yaklaşık 3'te 2'sini gerçekleştiren Avrupa Birliği (AB) ülkeleri son dönemdeki zorlu iklim koşullarından ciddi zarara uğruyor.
AB verilerine göre, dünyadaki zeytinyağı üretiminin yaklaşık yüzde 67'sini Birlik üyesi ülkeler gerçekleştiriyor.
Akdeniz çevresindeki AB ülkelerinde yaklaşık 4 milyon hektarlık zeytinlik mevcut. AB ülkeleri buradan ortalama yılda 2 milyon ton kadar zeytinyağı ve 900 bin ton sofralık zeytin üretimi yapıyor.
- En büyük üretici İspanya
Avrupa ülkeleri arasında zeytinyağı üretiminde ilk sırayı İspanya alıyor. Bu ülke normal dönemlerde AB zeytinyağı üretiminin yarıdan fazlasını gerçekleştiriyor. İspanya'yı, İtalya, Yunanistan ve Portekiz takip ediyor.
5 yıl öncesinde İspanya'nın zeytinyağı üretimi 1 milyon 790 bin ton seviyesindeyken son hasat dönemi olan 2022-2023'te üretim bu rakamın yaklaşık 3'te 1'ine düştü. 2021-2022 döneminde İspanya'nın zeytinyağı üretimi 1 milyon 491 bin ton seviyesindeyken, 2022-2023 hasat döneminde yarıdan daha fazla azaldı. İspanya'nın zeytinyağı üretimi 2022-23 döneminde bir önceki sezona göre yüzde 56 azalarak 663 bin tona kadar geriledi.
İtalya'da da zeytinyağı üretimi önceki yıl 329 bin tonken geçen yıl yüzde 27 azalarak 241 bin tona indi. Benzer biçimde Portekiz'de de önceki yıl 206 milyon ton olan zeytinyağı üretim yüzde 39 azalarak 126 bin tona geriledi.
Avrupa'nın önemli zeytinyağı üreticilerinden sadece Yunanistan'ın üretimi geçen yıl önceki yıla kıyasla yüzde 47 oranında artarak 232 bin tondan 340 bin tona çıktı.
-Zeytinyağı üretimi geriliyor
AB'nin toplam zeytinyağı üretimi 2021-2022 dönemindeki 2 milyon 272 bin tonluk seviyesinden 2022-2023 döneminde 1 milyon 379 bin tona indi. Böylece, bir önceki yıla kıyasla Birlik ülkelerinin zeytinyağı üretimindeki gerileme yüzde 39'u buldu.
Zeytinyağı üretiminin ciddi ölçüde gerilemesi sektörü ve fiyatları olumsuz etkiledi.
Arzdaki azalma ve talebin güçlü devam etmesi nedeniyle zeytinyağı fiyatları son dönemde hızla artmaya başladı ve rekor üzerine rekor kırdı. IMF verilerine göre, zeytinyağının küresel piyasalardaki fiyatı mayıs ayında en son 1996 yılında kırılan rekoru aştı.
Fiyatlardaki artış ise mayıs ayından sonra da devam etti. Yüksek faiz ve enflasyon oranları ile birlikte artan gübre maliyetleri zeytinyağındaki fiyat artışına katkı sağladı.
Sektördeki fiyatların takip edildiği Infa Oliva verilerine göre, 2020 yılı ağustos ayında 1,86 avro olan sızma zeytinyağının litre fiyatı, bu ay 7,82 avro seviyesine ulaştı. Böylece, zeytinyağı fiyatı son 3 yılda 4 kattan fazla artış gösterdi. Bu dönemde zeytinyağı fiyatlarındaki artış yüzde 420'yi buldu.
Sızma zeytinyağı fiyatı geçen yılın ağustos ayında ise 3,7 avro seviyesindeydi. Son 12 aydaki fiyat artışı 2 katın üzerinde oldu. Son bir yılda zeytinyağı fiyatları yüzde 210 kadar yükseldi.
- Zeytinyağı fiyatları artıyor
Zeytinyağı fiyatlarındaki artışa ilişkin AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan İspanya'dan tarım uzmanı Juan Vilar da, "Zeytinyağında şu anda eşi benzeri görülmemiş bir durum yaşanıyor. Mevcut zeytinyağı fiyatlarına daha önce hiçbir zaman ulaşılmamıştı." ifadesini kullandı.
İspanya'da zeytinyağı fiyatlarının her gün arttığına işaret eden Vilar, ülkenin bazı bölgelerinde zeytinyağı fiyatının 8 avroya ulaştığını belirtti.
Vilar, geçen yılın zeytinyağı üretiminin talebi karşılamadığını anımsatarak, arz ve talep arasındaki farkın önceki dönemden kalan stoklarla kapatıldığını ancak bu stokların da tükendiğini vurguladı.
Gelecek sezonun zeytin üretimi açısından zayıf olmasını beklendiğine dikkat çeken Vilar, bu durumda talebe uyum sağlamanın tek yolunun fiyat artışı olduğunu söyledi. Vilar, zeytinyağı litre fiyatlarının 3 yıl önce 1,8 avro seviyesinde seyrettiğini anımsatarak, İspanya'da süpermarketlerdeki fiyatların 4 kattan fazla artarak 9 avroyu bulduğunu ifade etti.
Zeytinyağında yıllık küresel talebin 3,1 milyon ton olduğuna işaret eden Vilar, üretimin 2,6 milyon tonda kaldığını, arz ve talep arasında dengesizlik olduğunu hatırlattı.
Vilar, bu nedenle zeytinyağında fiyat artışının devam etmesini beklediğini sözlerine ekledi.
-Üretim tüketimi karşılamıyor
Zeytin üreten ülkeleri bir araya getiren Madrid merkezli Uluslararası Zeytin Konseyi verilerinde 2022/23 mahsul yılında küresel zeytinyağı tüketiminin 3 milyon 55 bin ton, üretimin ise 2 milyon 730 bin ton olması öngörüyor.
Tüketimle üretim arasındaki farkın ise stoklardan kapatılması gerekiyor. Stokların azalması ve üretimden fazla tüketim zeytinyağındaki fiyat artışına katkı sağlıyor.
Avrupa'nın geçen yıl en hızlı ısınan kıta olması ve bu yıl yaz döneminde de rekor sıcaklıklar yaşaması zeytin üretimine darbe vuruyor. Ayrıca, bu yıl yapılacak hasada yönelik olumsuz beklentiler, zeytinyağı fiyatlarının daha da yükselmesiyle sonuçlanıyor.