Afrika kıtasında ilk ödeme aracı olarak kullanılan deniz kabuğu "cauri"

AHMET EMİN DÖNMEZ - Afrika'da "cauri" diye adlandırılan küçük deniz salyangozunun kabukları, taklit edilmelerinin imkansızlığı sebebiyle uzun yıllar ödeme aracı olarak kullanıldı.

Dünyanın birçok bölgesinde olduğu gibi, Afrika kıtasında da ekonomide takas yönteminin yetersiz kalması nedeniyle deniz kabukları, asırlarca ödeme aracı olarak tercih edildi.

Afrika'da 13. yüzyılda kullanılmaya başlandığı tahmin edilen deniz kabukları, 19. yüzyılın sonuna kadar bu işlevini sürdürdü.

Sağlam, taklit edilmesi imkansız, kolayca taşınabilir olması sebebiyle asırlarca Afrika’da alışverişlerde kullanılan deniz kabukları, kıtada hala güç ve saygınlığın sembolü.

Ödeme aracı olarak kullanılmadan önce de süs eşyası, takı ve değerli taş olarak tercih edilen deniz kabuklarının parlaklıkları, desenleri, uzunlukları, yaşları ve kaliteleri gibi özellikler göz önünde bulundurularak ticari değerleri belirleniyordu.

Dünyanın en yaygın rezerv para birimi Amerikan doları gibi deniz kabukları da Afrika’da kabileler, topluluklar ve kraliyetler arası ticareti mümkün kılıyordu.

Bugün Afrika ülkelerinden Gana'da ulusal para birimine kendi dillerinde deniz kabuğu anlamına gelen "cedi" ismi verilirken Gana cedisi gibi bazı Afrika ülkesi banknotlarının üzerinde de resimleri yer alıyor.

- Bir köle, 100 bin deniz kabuğuna satılıyordu

Kamerunlu antikacı Aboubakar Njiemoun, AA muhabirine, Afrika topluluklarının çoğunda takas sonrası dönemde deniz kabuklarının para olarak kullanıldığını söyledi.

Toplumlar arasındaki ilişkilerin ve ticaretin gelişmesiyle takas yönteminin Afrikalı topluluklar arasında ticarette yetersiz kaldığını belirten Njiemoun, "caurinin" çıkışını şöyle anlattı:

"Takas yöntemi ile sadece malınızı takas edebiliyordunuz yani palm yağına sahipsiniz ve tuza ihtiyacını varsa tuza sahip olan kişi palm yağına ihtiyaç duyana kadar beklemek zorundaydınız. Bu da ticaretin önündeki en büyük engeldi. Böylece Afrikalılar, ilk para olarak cauri adını verdikleri deniz kabuklarını kullanmaya başladı."

Nijemoun, gruplandırılan deniz kabuklarının 40 tanesinin ipe, 2 bin adedinin halata geçirilerek, 20 bininin ise torbaya konularak Afrika ticaretinde ödeme amaçlı kullanıldığını ifade ederek, "18. yüzyılda bir köle yaklaşık 100 bin deniz kabuğuna satılıyordu." dedi.

Deniz kabuklarının Afrika’nın her bölgesinde ve her toplumunda farklı dillerle adlandırıldığını anlatan Njiemoun, Avrupalı misyonerlerin gelmesiyle Afrika toplumlarının teker teker bakır para kullanmaya başladıklarını söyledi.

- Deniz kabuklarının Afrika sembolizminde yeri

Nijemoun, deniz kabuklarının para olarak değerini kaybettiğini ancak Afrika toplumlarında mistik değerinin hala muhafaza edildiğini vurgulayarak, “Afrika’da eğer toprak almak istiyorsanız ödeyeceğiniz güncel paranın üzerine deniz kabuğu koyarak atalarınızın yaptığınız ticarete onay verdiğini göstermek gelenektir." dedi.

Deniz kabuklarının aynı zamanda birçok ritüel ve geleneksel ayinlerde kullanıldığını belirten Njiemoun, Afrika’da birçok etnik grubun ritüelinde inanışa göre "öldükten sonra ölüm nehrini geçip ölüler dünyasına girebilmek" için 20 deniz kabuğunun ödenmesi gerektiğini söyledi.