3 bin yıllık Zerzevan Kalesi UNESCO Dünya Miras Kalıcı Listesi'ne girme yolunda

AZİZ ASLAN - Diyarbakır'da, Roma İmparatorluğu döneminde "askeri yerleşim" olarak kullanılan 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi'nin UNESCO Dünya Miras Kalıcı Listesi'ne girmesi hedefleniyor.

Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında, 124 metre yükseklikte kayalık tepede bulunan ve askeri yerleşimde dünyada bulunan son Mithras tapınağının ortaya çıkarıldığı kale, bilimsel kazılarla tarihe ışık tutuyor.

2020 yılında UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'ne dahil edilen tarihi kale kentin önemli turizm değerlerinden.

Yerli ve yabancı turistlerin büyük ilgi gösterdiği tarihi kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Diyarbakır Müzesi, Çınar Kaymakamlığı ve Dicle Üniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan kazı çalışmaları sürüyor.

Kazılarda bugüne kadar 60 dönüm alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar ve gizli geçitler, milattan sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle önemini kaybeden, dönemin Mithras dinine ait yer altı tapınağı ve Mithras Tapınağı'na gizli dini tören ve ayinler için gelen davetlilerin konakladığı alan ile birçok eser gün ışığına çıkarıldı.

- Listeye girmesi için dosya hazırlandı

Zerzevan Kalesi'nin, UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi'ne girmesine yönelik çalışmalar, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü koordinasyonunda çalışmalarını sürdüren Karacadağ Kalkınma Ajansı ve Kazı Başkanlığı işbirliğiyle yürütülüyor.

2022 yılında hazırlıklarına başlanılan "Alan Yönetim Planı" kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından alanın sınırları belirlendi.

Alan Yönetim Başkanının Bakanlık tarafından geçen yıl atanmasının ardından ilgili paydaşların yer aldığı toplantılar yapıldı, komisyonlar kuruldu.

Bu kapsamda Karacadağ Kalkınma Ajansı, Zerzevan Kalesi Kazı Başkanlığı, Diyarbakır Valiliği, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, ICOMOS ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında güçlü bir koordinasyon ve işbirliği sağlanarak, "Alan Yönetim Planı" hazırlandı.

Hazırlanan bu plan geçen ay "Eşgüdüm ve Denetleme Komisyonu" tarafından onaylanarak Bakanlığa sunuldu.

Bakanlıkça yapılacak incelemenin ardından Alan Yönetim Planı'nın gelecek ay kurumlarla paylaşılması öngörülüyor.

Bu süreçte UNESCO başvuru dosyası hazırlıkları da Alan Yönetim Planı ile koordineli bir şekilde ilerliyor.

Tarihi kalenin alan yönetim bilgisi, tarihçesi, kalede bugüne kadar gün ışığına çıkarılan eserler ve bu eserlerin restorasyonları ile 5 yıl süresince alanda yapılması planlanan çalışmalar gibi konularla ilgili detaylı bilgilerin yer aldığı başvuru dosyası, tamamlanma aşamasına geldi.

Dosya tamamlandıktan sonra Zerzevan Kalesi'nin UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi'ne dahil edilmesi için ekim ayında başvuru yapılacak.

- "​​​​​​​Zerzevan Kalesi bölge turizmine önemli bir ivme kazandırdı"

Kazı Heyeti Başkanı Prof. Dr. Aytaç Coşkun, AA muhabirine, Roma'nın askeri yerleşimi olan kalede yürütülen kazı çalışmalarıyla 3 bin yıl önce Asur döneminden beri kalenin yerleşim gördüğünü tespit ettiklerini belirterek, Roma İmparatorluğunun 400 yıl boyunca kaleyi askeri şehir olarak kullandığını belirlediklerini söyledi.

"Zerzevan Kalesi'ndeki, çalışmalar tüm bölgenin hem tarihini değiştirdi hem de turizmine önemli bir ivme kazandırdı. 2020 yılında Zerzevan Kalesi ve Mithras tapınağı UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'ne alındı. Bu tarihten sonra ziyaretçi sayısı daha da arttı. 2020'den günümüze kadar 1 milyon 200 bin kişi kaleyi ziyaret etti." diyen Coşkun, kaleye dünyanın her yerinden yerli ve yabancı ziyaretçi ilgisi olduğunu belirtti.

Coşkun, Kovid-19 ve deprem sürecinde ziyaretçi akışında aksama olsa da 1 milyon 200 bin rakamının önemli olduğuna işaret ederek, yıl sonunda 600 bin ziyaretçiye ulaşacaklarını kaydetti.

Kaledeki bazı çalışmalar tamamlandığında yılda en az 1 milyon ziyaretçi geleceğini dile getiren Coşkun, Kültür ve Turizm Bakanlığının "Geleceğe Miras Projesi" kapsamında kalede önemli çalışmalar yürütüldüğünü, yılın 12 ayı kazı yapıldığını belirtti.

- "Kalıcı listeye girmesiyle ziyaretçi sayısında çok daha artış olacak"

Prof. Dr. Coşkun, Zerzevan Kalesi'nin UNESCO Dünya Miras Kalıcı Listesi'ne alınması için yapılan çalışmalara değinerek, şöyle dedi:

"Kalenin kalıcı listeye girmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Karacadağ Kalkınma Ajansı çalışma yürütüyor. Yakın zamanda dosyamız gönderilecek ve artık Zerzevan Kalesi önümüzdeki yıllardan itibaren UNESCO Dünya Miras Kalıcı Listesi'nde olacak. UNESCO Dünya Miras Kalıcı Listesi'ne girmesiyle kalede ziyaretçi sayısında çok daha artış olacak. Amerika, Japonya, İspanya, İngiltere, İtalya, İsviçre ve dünyanın birçok yerinden Zerzevan Kalesi'ne ziyaret var. Bu durum ülkemiz, bölgemiz ve Diyarbakır turizmi açısından çok önemli."

- "Kaleyi gezerken etkilendim"

İngiltere'den gelen Adam Wirr, Roma'nın erken dönemlerine ait kalede yapılan çalışmalardan memnun olduğunu söyledi.

Wirr, "Ankara'daki arkadaşımı ziyarete geldim ve Türkiye'de arkeolojik kazıların yapıldığı yerleri ziyaret etmek istedim. Zerzevan Kalesi de bu önemli yerlerden biri. Kaleyi gezerken etkilendim. İngiltere'ye gittiğimde buradaki zenginliklerden bahsetmeyi planlıyorum."

Ordu'dan gelen Bilal Uğur, kentteki tarihi yerlerle ilgili gezisinde Zerzevan Kalesi'ne de yer verdiğini ifade ederek, kaleyi çok beğendini herkese görmelerini tavsiye ettiğini kaydetti.

- Zerzevan Kalesi

Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikte kayalık tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor.

Yerleşim konumu itibarıyla bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı kontrol altında tutan, Roma sınır garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.

Zerzevan Kalesi'nin tarihi, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar gidiyor. Kalede Roma döneminde MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.

Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.